Chcesz uniknąć dziedziczenia po kimś bliskim? Może masz już własny majątek, nie chcesz wchodzić w skomplikowane rozliczenia rodzinne, albo obawiasz się, że w spadku kryją się długi. Wtedy rozwiązaniem może być zrzeczenie się dziedziczenia, czyli czynność prawna, która pozwala zawczasu zrezygnować z bycia spadkobiercą. To nie to samo co odrzucenie spadku po śmierci. Tu działasz wcześniej, świadomie i formalnie, a wszystko odbywa się u notariusza. Zanim zdecydujesz się na ten krok, warto dokładnie zrozumieć, na czym polega umowa o zrzeczenie się dziedziczenia, jak ją zawrzeć i jakie skutki pociąga za sobą dla Ciebie i Twojej rodziny.
Zrzeczenie się dziedziczenia. Co warto wiedzieć?
Wyobraź sobie, że Twój rodzic chce, aby po jego śmierci majątek przeszedł tylko na Twoje rodzeństwo, bo Ty otrzymałeś wcześniej darowiznę albo prowadzisz życie niezależne finansowo. Możecie wtedy wspólnie podpisać u notariusza umowę o zrzeczenie się dziedziczenia. Oznacza to, że zgadzasz się, iż po śmierci rodzica nie będziesz powołany do spadku z ustawy. Nie dziedziczysz więc ani części majątku, ani obowiązków, które mogłyby z niego wynikać.
Takie zrzeczenie ma charakter umowy dwustronnej. Musi dojść do porozumienia między Tobą a przyszłym spadkodawcą. Nie możesz sam z siebie „po prostu” zrzec się dziedziczenia, bo to nie jednostronne oświadczenie. Umowa musi być zawarta w formie aktu notarialnego, inaczej nie ma mocy prawnej. Notariusz dba o to, żeby obie strony rozumiały skutki swoich decyzji, wyjaśnia znaczenie zapisów i czuwa, by całość była zgodna z prawem.
W praktyce umowa o zrzeczenie się dziedziczenia może dotyczyć całego spadku albo jego części. Można więc ustalić, że rezygnujesz tylko z dziedziczenia nieruchomości, ale nie z ruchomości czy oszczędności. To rozwiązanie daje dużą elastyczność i pozwala dopasować ustalenia do rodzinnej sytuacji. Zrzeczenie się może też obejmować zstępnych, czyli Twoje dzieci. Jeśli więc Ty się zrzekniesz, to z reguły Twoje dzieci też nie będą dziedziczyć po tym samym spadkodawcy, chyba że w umowie postanowicie inaczej.
Czy warto podpisywać taką umowę?
Czasem pojawia się pytanie, po co w ogóle podpisywać taką umowę, skoro po śmierci można po prostu odrzucić spadek. Różnica jest duża. Zrzeczenie się działa „na przyszłość”, zanim spadek się otworzy. Dzięki temu można z góry uregulować sprawy rodzinne, uniknąć nieporozumień i podziałów. Odrzucenie spadku to decyzja podejmowana już po śmierci, często pod presją emocji i krótkiego terminu. W dodatku odrzucenie spadku dotyczy tylko konkretnej sytuacji, a zrzeczenie działa trwale – na przyszłość i w sposób przewidywalny.
Zawierając taką umowę, warto zastanowić się, czy chcesz, by Twoje dzieci też były nią objęte. Domyślnie tak właśnie jest, ale jeśli chcesz, aby zachowały prawo do dziedziczenia, trzeba to jasno wpisać do aktu notarialnego. Notariusz zapyta o Twoje intencje i pomoże dobrać odpowiednią formułę. To ważne, bo błędny zapis może pozbawić prawa do spadku nie tylko Ciebie, lecz także przyszłe pokolenia.
Kiedy podpisujesz akt, notariusz sprawdza tożsamość stron, odczytuje dokument i upewnia się, że rozumiesz jego treść. Cała procedura trwa zwykle kilkadziesiąt minut. Po podpisaniu egzemplarz aktu pozostaje w kancelarii, a Ty otrzymujesz odpis. Od tego momentu umowa obowiązuje i nie można jej jednostronnie odwołać. Jeśli po latach obie strony zmienią zdanie, możecie podpisać kolejną umowę – o uchyleniu zrzeczenia się dziedziczenia, również w formie aktu notarialnego.
Zrzeczenie się dziedziczenia a ochrona przed długami spadkowymi
Zrzeczenie się dziedziczenia to też ochrona przed długami spadkowymi. Jeśli wiesz, że osoba, po której mógłbyś dziedziczyć, ma zobowiązania, kredyty albo toczy się wobec niej egzekucja, umowa zawarta zawczasu pozwoli Ci spać spokojnie. Nie staniesz się spadkobiercą ani majątku, ani problemów finansowych. W ten sposób możesz uniknąć konieczności późniejszego odrzucania spadku, zwłaszcza gdyby termin Cię zaskoczył.
Warto pamiętać, że zrzeczenie się nie dotyczy zachowku, chyba że zostanie to wyraźnie zapisane w umowie. Jeśli chcesz zrezygnować również z prawa do zachowku, trzeba to jasno wskazać. Inaczej po śmierci spadkodawcy nadal możesz żądać zachowku od spadkobierców, mimo wcześniejszego zrzeczenia się dziedziczenia. Właśnie dlatego tak istotne jest, żeby notariusz pomógł precyzyjnie sformułować dokument. Jedno niedopowiedzenie może zmienić sens całej umowy.
Zdarza się też, że umowa o zrzeczenie się dziedziczenia jest elementem rodzinnego porozumienia. Na przykład rodzice przekazują dom jednemu dziecku w darowiźnie, a pozostałe zrzekają się dziedziczenia, żeby w przyszłości nie dochodziło do sporów. Takie rozwiązanie często pomaga utrzymać spokój i jasno ustalić zasady podziału majątku. Dzięki formie notarialnej nikt nie może później twierdzić, że został pominięty bez wiedzy czy zgody.
Niektórzy obawiają się, że zrzeczenie się dziedziczenia to coś nieodwracalnego. W rzeczywistości można je uchylić, ale tylko wtedy, gdy zarówno zrzekający się, jak i spadkodawca zgodnie tego chcą. Wymaga to nowego aktu notarialnego. Takie rozwiązanie bywa przydatne, gdy po latach sytuacja się zmieni na przykład poprawią się relacje rodzinne albo pierwotne ustalenia przestaną mieć sens.
